باغ ایرانی با معماری منحصربه‌فرد خود، جلوه‌ای خاص و باشکوه دارد و باغ‌های خراسان جنوبی نیز در حاشیه کویر، سال‌هاست که زینت‌بخش این منطقه بوده‌اند. در این میان، باغ گلشن واقع در شهر گل‌ها و گیاهان متنوع طبس، با زیبایی‌های چشم‌نواز خود، آرامش‌بخش مسافران، گردشگران و زائران است. با این حال، حفظ و نگهداری این باغ باشکوه، یادگار ارزشمند نسل‌های گذشته این سرزمین کویری، تنها با بازسازی کامل آن امکان‌پذیر خواهد بود که این امر نیازمند همت و تلاش تمامی مسئولان دستگاه‌های اجرایی طبس، به‌ویژه میراث فرهنگی، شهرداری و اوقاف است.
محمد عرب، رئیس اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی طبس، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به موقعیت منحصربه‌فرد این باغ در میان دو دشت کویری لوت و کویر، آن را نگینی درخشان در قلب سرزمین خورشید و آفتاب توصیف کرد. او با یادآوری قدمت این باغ که به اواخر دوره زندیه و اوایل قاجار بازمی‌گردد، اظهار داشت: «باغ گلشن که در محله‌ای به همین نام واقع شده و بیش از ۲۷۰ سال قدمت دارد، شاهکاری معماری است که تحسین گردشگران داخلی و خارجی بسیاری را برانگیخته است.»
وی با تأکید بر اینکه باغ گلشن یکی از نادرترین، زیباترین و تاریخی‌ترین باغ‌های ایرانی با جریان آب دائمی است، افزود: «طراحی آن بر اساس الگوی چهارباغ و الهام گرفته از آیات قرآنی درباره بهشت است. دو نهر آب روان و دائمی که در آن جاری است، در دوره افشاریه و زندیه توسط میرحسن خان، حاکم وقت طبس، در سال ۱۲۱۸ هجری قمری ساخته شده است.»
عرب با اشاره به شهرت جهانی این باغ گفت: «وب‌سایت انگلیسی دیلی تلگراف در سال ۲۰۰۸ این باغ را در فهرست ۵۰ باغ زیبای جهان قرار داد و پنه لوپه هابهوس، نویسنده و کارشناس باغ‌های ایرانی، باغ گلشن طبس را بهشتی روی زمین توصیف کرده و دیدن آن را ارزشمندتر از هفت ساعت رانندگی در کویر دانسته است.» همچنین، همسر آندره گدار، معمار مشهور فرانسوی، نیز حوض بزرگ با فواره‌های متعدد این باغ را ستوده و آب جاری در آن را همچون تحفه‌ای به آسمان فرستاده شده توصیف کرده است. سون هدین سوئدی نیز در سفر خود به طبس در سال ۱۹۰۶ میلادی، از کیفیت شگفت‌انگیز آب این باغ ابراز حیرت کرده است.
رئیس اداره میراث فرهنگی طبس با توصیف فضای دل‌انگیز باغ گفت: «با ورود به باغ، عطر دلنشین گل‌ها به مشام می‌رسد و درختان کوتاه و بلند و گل‌های رنگارنگ همچون گردنبندی زیبا، باغ را زینت بخشیده‌اند. سمفونی باد در میان شاخ و برگ درختان با آواز پرندگان درهم‌آمیخته و شکوه و زیبایی باغ را دوچندان کرده است.» وی افزود: «با پیشروی در باغ، حوض بزرگ با فواره‌های متعدد و چشمه‌هایی که آب را به آن سرازیر می‌کنند، همچون نگینی در میان این همه زیبایی خودنمایی می‌کند.»
عرب با اشاره به معماری اصیل باغ‌های ایرانی در طراحی باغ گلشن و تأثیر جریان آب دائمی در تقسیم‌بندی آن گفت: «خطوط اصلی باغ شامل دو خیابان عمود برهم است که سطح باغ را به چهار مربع بزرگ و سپس به شانزده مربع کوچک‌تر تقسیم می‌کند و هر فضا به کاشت گونه‌ای خاص از گیاهان اختصاص یافته است که تنوع گیاهی باغ گلشن بی‌نظیر است.» به گفته وی، آب ورودی به باغ از طریق نهرین وارد بخش آب (بخشو) شده و به دو قسمت مساوی تقسیم می‌شود و در طول باغ جریان می‌یابد. در مرکز باغ، استخر بزرگی قرار دارد که آب به‌صورت پلکانی از دو طرف آن عبور کرده و بخشی از آن وارد حوض شده و فواره‌های طبیعی و خوش‌تراش آن را به حرکت درمی‌آورد و فضایی دلنشین ایجاد می‌کند. جریان آب نهرین پس از عبور از استخر در انتهای مسیر به هم می‌پیوندد و مجدداً وارد بخش آب شده و در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد.
رئیس اداره میراث فرهنگی طبس با اشاره به ابعاد باغ (۲۶۶ متر طول و ۲۶۰ متر عرض با مساحت ۷۴۵۰۰ متر مربع) افزود: «احتمالاً طرح باغ در یک نخلستان پیاده شده است، زیرا درختان خرما به‌صورت پراکنده در آن دیده می‌شوند.» وی گفت: «تنها یک ساختمان به نام عمارت سردر در باغ وجود دارد که ساختمانی دو طبقه با زیرزمین کوچک است. این بنا که در زلزله شهریور ۱۳۵۷ به‌طور کامل تخریب شده بود، بر اساس نقشه قدیمی بازسازی شده و از بناهای شاخص طبس محسوب می‌شود.» عرب خاطرنشان کرد: «طرح مربعی باغ گلشن مشابه طرح تاج محل هند است و در این ساختار طول و عرض باغ با خیابان‌های موازی به یکدیگر متصل شده‌اند.»
عرب به مرمت و بازسازی بخش‌هایی از این اثر منحصربه‌فرد اشاره کرد و گفت: «روشنایی و بهسازی معابر اصلی انجام شده و برای بازدید آماده است، اما فضاهای غیر از محورهای اصلی با مشکلاتی نظیر روشنایی، کف‌سازی، آفات و آسیب‌های فضای سبز مواجه است که مشکل روشنایی به‌طور موقت توسط شهرداری با نصب پروژکتورها برطرف شده است.»
وی با اشاره به پیگیری‌های انجام شده برای ثبت جهانی باغ گلشن افزود: «ثبت جهانی باغ گلشن همچنان در دستور کار ما قرار دارد و ما در تلاش هستیم تا با رفع نواقص و تکمیل پرونده، این اثر ارزشمند را به فهرست باغ‌های ایرانی ثبت جهانی ملحق کنیم.» به گفته عرب، موانعی برای ثبت جهانی این پرونده وجود دارد که با همکاری تمامی دستگاه‌های اجرایی قابل رفع خواهد بود و در سطح کلان نیز با کمک مسئولان استانی و کشوری، روند ثبت جهانی این اثر تسریع خواهد شد.
رئیس اداره میراث فرهنگی طبس خواستار اختصاص اعتبار ویژه برای باغ گلشن شد و گفت: «باید از محل اعتبارات ملی بودجه‌ای به این باغ اختصاص یابد. هرچند این بنا در سال ۱۳۹۶ اعتبار ملی دریافت کرد، اما در سال‌های بعد اعتباری از این محل نداشته و وضعیت اعتباری آن برای سال آینده نیز مشخص نیست.» وی خاطرنشان کرد: «این اثر تاریخی برای ثبت در فهرست آثار جهانی نیازمند هشت عنصر است که چهار عنصر آن تکمیل شده و چهار مورد دیگر از جمله اجرای کد ارتفاعی معابر، سردر باغ و تکمیل نشدن حصار باید برطرف شود.»
عرب با تأکید بر اینکه برای ثبت جهانی باغ گلشن نیازی به بازسازی کامل باغ نیست، گفت: «وجود چند شاخصه کافی است و مرمت و بازگرداندن بخشی از بنا به اصالت اولیه برای بازدید و ارزیابی کارشناسان یونسکو کفایت می‌کند.» وی به نواقص موجود در سردر باغ گلشن اشاره کرد و افزود: «سردر باغ با نقشه‌ها و جزئیات طرح اصلی همخوانی ندارد و باید نواقص آن برطرف شده و تصمیم‌گیری برای فضاهای خالی، پوشش گیاهی باغ و مشکل روشنایی فضاهای اطراف نیز انجام شود.» وی خاطرنشان کرد: «با وضعیت موجود، شاید بتوان تا چند سال آینده پرونده ثبت جهانی آن را به اتمام رساند.»
عرب مبلغ دقیقی برای تکمیل بازسازی باغ اعلام نکرد، زیرا اعتبار مورد نیاز در سال‌های مختلف و با مبالغ متفاوت تخصیص می‌یابد و ممکن است تحت تأثیر تورم تغییر کند، اما به گفته وی، در مجموع بیش از چند میلیارد ریال برای مرمت و بازسازی کامل این بنای تاریخی مورد نیاز است که نیازمند توجه ویژه مسئولان شهرستانی، استانی و وزارتخانه است. به گفته وی، هرچند اعتبارات هر سال افزایش می‌یابد، اما این اعتبارات پاسخگوی مرمت و بهسازی این بنا و سایر بناها و بافت‌های تاریخی متعدد شهرستان طبس نیست.
وی در پایان یادآور شد: «این اثر باشکوه در تاریخ ۲۰ دی ۱۳۵۵ با شماره ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و یکی از مهم‌ترین باغ‌های ایران به شمار می‌رود.»
