چشمه قیر دهلران، یکی از پدیده‌های طبیعی و تاریخی منحصربه‌فرد ایران، در ۷ کیلومتری شهر دهلران در استان ایلام واقع شده و به عنوان یک اثر ملی به ثبت رسیده است. این چشمه جوشان قیر، نه تنها جاذبه‌ای برای طبیعت‌گردان و زمین‌شناسان به شمار می‌رود، بلکه گواهی بر پیشینه تاریخی کهن این سرزمین است.
ویژگی‌های طبیعی و زمین‌شناختی
این پدیده نادر در منطقه‌ای دشتی، در دامنه سیاه‌کوه و در نزدیکی بوستان جنگلی آبگرم، با مساحتی حدود ۸۵ هکتار گسترده شده است. چشمه اصلی با دهانه‌ای به قطر ۹ متر، به همراه سه چشمه فرعی دیگر، منبع تراوش قیر طبیعی است که گاه با آب گرم همراه می‌شود. این ترکیب در مسیر خود با خاک و شن آمیخته و آسفالت طبیعی را شکل می‌دهد.
فعالیت چشمه در فصل بهار آغاز شده و در تابستان، با افزایش گرما، به اوج خود می‌رسد و روزانه حدود ۱۰ لیتر قیر مایع از آن به سطح آب تراوش می‌کند. بوی تند قیر در نزدیکی چشمه به مشام می‌رسد. برای جلوگیری از به دام افتادن جانوران، اطراف چشمه با حصاری سقف‌دار محصور شده که خود به نشانه‌ای برای یافتن آن تبدیل شده است.
قرارگیری این چشمه در منطقه حفاظت‌شده بوستان جنگلی آبگرم، که زیستگاه گونه‌های منحصربه‌فردی مانند خفاش و جاذبه‌هایی چون چشمه‌های آب گرم و غار خفاش را در خود جای داده، بر اهمیت اکوتوریستی آن افزوده است.
پیشینه تاریخی و اهمیت فرهنگی
چشمه قیر دهلران ریشه‌ای عمیق در تاریخ کهن ایلام (آلامتو) دارد. ایرانیان باستان از قیر استخراجی برای عایق‌بندی کف کشتی‌ها، سقف خانه‌ها و حتی در صنایع نظامی استفاده می‌کردند. پروکوپیوس، مورخ رومی قرن ششم میلادی، از “روغن مادها” یاد می‌کند که ایرانیان با گوگرد مخلوط کرده، آتش زده و به سوی دشمن پرتاب می‌کردند.
کاوش‌های باستان‌شناسی، به‌ویژه توسط هنری رایت در تپه فرخ‌آباد (نزدیک معدن قیر عین‌جیر)، نشان‌دهنده تجارت قیر در دوران نوسنگی است. قیر از معدن عین‌جیر به فرخ‌آباد منتقل و پس از فرآوری، بخش عمده‌ای از آن به مناطق دیگر صادر می‌شد. در دوران معاصر نیز، طی جنگ جهانی اول، انگلیسی‌ها برای بهره‌برداری از این منابع، خط آهنی تا نزدیکی چشمه احداث کردند که بقایای آن همچنان قابل مشاهده است و اهمیت اقتصادی این چشمه را در مقیاس جهانی نشان می‌دهد.
جاذبه گردشگری و چالش‌های پیش رو
چشمه قیر دهلران، که در گویش محلی به “کنی گاو” معروف است، یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری استان ایلام در مسیر مهران به دهلران و خوزستان به شمار می‌رود و در کنار دیگر دیدنی‌ها مانند زیارتگاه سیداکبر، امامزاده عباس و غار خفاش، مقصدی جذاب برای گردشگران است. بازدید از این چشمه معمولاً ۱ تا ۲ ساعت زمان می‌برد.
با این حال، دسترسی به چشمه با چالش‌هایی همراه است. پس از حرکت از دهلران به سمت بوستان جنگلی آبگرم و مشاهده تابلوی راهنما، مسیر فاقد نشانه‌های واضح بعدی است و گردشگران برای رسیدن به چشمه باید حدود ۳۰۰ متر را پس از عبور از دیواره یک رودخانه فصلی پیاده‌روی کنند.
حفاظت، مدیریت و چشم‌انداز آینده
این اثر طبیعی ملی تحت نظارت اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان ایلام قرار دارد. با وجود اقداماتی مانند حصارکشی، چالش‌هایی نظیر کمبود زیرساخت‌های گردشگری (مسیر دسترسی مناسب، تابلوهای راهنما، امکانات رفاهی) همچنان وجود دارد.
برای بهبود وضعیت و بهره‌برداری پایدار از این جاذبه، پیشنهاد می‌شود:
بهبود دسترسی: مرمت و بهسازی مسیر و نصب تابلوهای راهنمای کافی.
توسعه امکانات: ایجاد امکانات رفاهی اولیه مانند استراحتگاه و سرویس بهداشتی.
حفاظت زیست‌محیطی: مدیریت بازدیدکنندگان و ارائه آموزش‌های لازم برای جلوگیری از آسیب به اکوسیستم.
ترویج و معرفی: معرفی گسترده‌تر چشمه در رسانه‌ها و تورهای گردشگری
چشمه قیر دهلران، به عنوان یکی از عجایب طبیعی و تاریخی ایران، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یک مقصد برجسته اکوتوریسم دارد. با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، مدیریت صحیح و حفاظت اصولی، می‌توان این نگین درخشان طبیعت ایلام را به جایگاه واقعی خود در صنعت گردشگری ایران رساند و تجربه‌ای به‌یادماندنی برای بازدیدکنندگان فراهم آورد.
پادکست این مطلب را بشنوید :
باتشکر
عضوت شما در خبرنامه تایید شد
